Reykjarfjörður í Árneshreppi
1935 - 1953
Pétur og Sigríður bjuggu í Reykjarfirði í Árneshreppi í 18 ár. Þegar þau fluttu til Reykjarfjarðar voru börnin orðin sex, Guðmundur 18 ára, Guðbjörg 15 ára, Jóhannes 13 ára, Friðrik 11 ára, Matthías 10 ára og Jón 6 ára. Pétur var 48 ára gamall og Sigríður 42 ára. Það Þau stunduðu hefðbundinn búskap með sauðfé, höfðu kýr og seldu mjólk til Djúpavíkur og veiddu fisk sér til matar og þar komu þau öllum börnum sínum til manns og menntunar. Reykjarfjörður reyndist þeim vel og þó svo að jörðin hafi verið rýr og fyrstu árin erfið þá var fjölskyldan ötul og vinnusöm og tókst að vinna vel úr aðstæðum. Börn þeirra eiga góðar minningar úr Reykjarfirði og Sigríður minntist Reykjafjarðar áranna þar með ánægju.
Þess má geta að Reykjarfjörður í Árneshreppi er kallaður Reykjarfjörður hinn syðri (eða Reykjarfjörður Kúvíkum), en Reykjafjörðurinn norðan við Skjaldabjarnarvík er kallaður hinn nyrðri.
Sagan af lífi og tilveru Péturs, Sigríðar og barnanna í Reykjarfirði er sögð hér á þessari síðu en það er Matthías sem segir söguna. Frásögnin er öll tekinn úr grein Matthíasar Péturssonar "Búskaparár Péturs Friðrikssonar og Sigríðar Elínar Jónsdóttur í Reykjarfirði árin 1935 til 1953", Strandapóstur (34) 2001, en hún er klippt, stytt, skorin og púsluð til að henta betur þessu birtingarformi.
Til að lesa greinina, klikkið á titilinn og þá birtist afrit af greininni úr Strandapóstinum. Greinin er mun lengri en textinn hér að neðan og er mun ítarlegri sérstaklega hvað varðar lýsingar á samtíma Péturs og Sigríðar sem setur lif þeirra í stærra samhengi. Einnig er athygliverð BA ritgerð (2009) Þorsteins Hjaltasonar um "Frá hákarli til síldar: Atvinnu- og íbúaþróun í Árneshreppi á Ströndum 1850-1950" í ritgerðinni fer Þorsteinn yfir sögu Árneshrepps og er það mjög áhugaverður lestur fyrir afkomendur Péturs og Sigriðar því þar er góð yfirferð um samtíma þeirra. Sérstaklega er áhugaverður kaflinn um "Nútíminn í afskekktri byggð" þar sem saga síldarvinnslunnar á Djúpuvík er rakin, en verksmiðjan hafði afgerandi áhrif á afkomu Péturs og Sigríðar eftir að þau fluttu í Reykjarfjörð. Einnig er kaflinn "Varnarbarátta og hnignun eftir 1950" athygliverður því þróun atvinnumála og íbúaþróunar í sveitinni hafði áhrif á Pétur og Sigíði en þau fluttu frá Reykjarfirði 1953. Frændfólk er hvatt til að lesa greinina því hún er með afburðum skemmtileg frásögn og skrifuð af miklu innsæi, enda Matthías góður penni, eins og reyndar allir bræðurnir.
Þess má geta að Reykjarfjörður í Árneshreppi er kallaður Reykjarfjörður hinn syðri (eða Reykjarfjörður Kúvíkum), en Reykjafjörðurinn norðan við Skjaldabjarnarvík er kallaður hinn nyrðri.
Sagan af lífi og tilveru Péturs, Sigríðar og barnanna í Reykjarfirði er sögð hér á þessari síðu en það er Matthías sem segir söguna. Frásögnin er öll tekinn úr grein Matthíasar Péturssonar "Búskaparár Péturs Friðrikssonar og Sigríðar Elínar Jónsdóttur í Reykjarfirði árin 1935 til 1953", Strandapóstur (34) 2001, en hún er klippt, stytt, skorin og púsluð til að henta betur þessu birtingarformi.
Til að lesa greinina, klikkið á titilinn og þá birtist afrit af greininni úr Strandapóstinum. Greinin er mun lengri en textinn hér að neðan og er mun ítarlegri sérstaklega hvað varðar lýsingar á samtíma Péturs og Sigríðar sem setur lif þeirra í stærra samhengi. Einnig er athygliverð BA ritgerð (2009) Þorsteins Hjaltasonar um "Frá hákarli til síldar: Atvinnu- og íbúaþróun í Árneshreppi á Ströndum 1850-1950" í ritgerðinni fer Þorsteinn yfir sögu Árneshrepps og er það mjög áhugaverður lestur fyrir afkomendur Péturs og Sigriðar því þar er góð yfirferð um samtíma þeirra. Sérstaklega er áhugaverður kaflinn um "Nútíminn í afskekktri byggð" þar sem saga síldarvinnslunnar á Djúpuvík er rakin, en verksmiðjan hafði afgerandi áhrif á afkomu Péturs og Sigríðar eftir að þau fluttu í Reykjarfjörð. Einnig er kaflinn "Varnarbarátta og hnignun eftir 1950" athygliverður því þróun atvinnumála og íbúaþróunar í sveitinni hafði áhrif á Pétur og Sigíði en þau fluttu frá Reykjarfirði 1953. Frændfólk er hvatt til að lesa greinina því hún er með afburðum skemmtileg frásögn og skrifuð af miklu innsæi, enda Matthías góður penni, eins og reyndar allir bræðurnir.
Jörðin Reykjafjörður í Árneshreppi og bústofn Péturs
Jörðin Reykjarfjörður liggur fyrir botni fjarðarins og er bæjarstæðið á sjávarbakkanum, en í vestur liggur Reykjarfjarðardalurinn, grösugur en nokkuð blautur. Hlíðarnar í kringum dalinn eru vel grónar og þóttu hið besta beitiland. Upp af bænum eru tveir hólar og heitir annar Búhóll, þar bjó huldufólk og var hann aldrei sleginn, og hinn var Langhóll. Túnið, sem lá fyrir botni fjarðarins, var frekar lítið, sendið næst sjónum og ofar voru svo jökulruðningar. Túnið spratt þess vegna oftar en ekki frekar illa en engjar voru að öllu jöfnu góðar en blautar. Mjög snjóþungt var í snjóavetrum og tók þá alveg fyrir beit. Innistaða var því oft löng og þurfti mikið hey fyrir búfé. Snjóflóðahætta var í hlíðinni að norðanverðu og hlupu oft feiknarmikil flóð í sjó fram þannig að víkina fyllti af krapi og miklir móðar mynduðust, sem gátu verið allt að 10 metra háir. Slíkir skaflar voru lengi að leysa, enda oft fannir í giljum og drögum langt fram á sumar.
Hjá Pétri og Sigríði var mest 140-150 ær á fóðrum, 5 kýr og 4 hestar. Kýrnar voru svo margar eingöngu vegna mjólkursölu til Djúpavíkur, en hún var í raun og veru forsenda þess að hægt væri að reka búskap í Reykjafirði með þeim hætti sem gert var. En það sem setti búskapnum skorður var hversu erfitt var að afla fóðurs handa gripunum þótt þeir væru ekki fleiri en þetta. Grasleysi og óþurrkar voru oft með þeim hætti að aldrei var hægt að vita hversu mikilla heyja væri hægt að afla og eftir mikla óþurrka voru heyin oft svo léleg að varla var um boðlegt fóður að ræða. Það er ekki fyrr en seinna að tæknin gerir það kleift að afla heyja jafnvel þótt tíðin væri óhagstæð, en kannski var það þá orðið of seint. Þrátt fyrir þessa annmarka er ekki hægt að segja annað en að búskapur Péturs og Sigríðar í Reykjarfirði hafi í það heila tekið gengið vel þessi 18 ár sem þau bjuggu þar.
Í upphafi leigði Pétur þrjá fjórða hlut jarðarinn og Jakob (sem seinna var kallaður Bobbi gamli) var með einn fjórða hlut, en eftir að Jakob flutti leigði Pétur leigði jörðina alla. Jörðina átti Þórarinn ???? og var leigan 400 krónur á ári og svo heyjaði Pétur fyrir og hirti um 30-40 kindur Þórarins, en kindurnar voru hýstar í sér fjárhúsi á jörðinni.
Hjá Pétri og Sigríði var mest 140-150 ær á fóðrum, 5 kýr og 4 hestar. Kýrnar voru svo margar eingöngu vegna mjólkursölu til Djúpavíkur, en hún var í raun og veru forsenda þess að hægt væri að reka búskap í Reykjafirði með þeim hætti sem gert var. En það sem setti búskapnum skorður var hversu erfitt var að afla fóðurs handa gripunum þótt þeir væru ekki fleiri en þetta. Grasleysi og óþurrkar voru oft með þeim hætti að aldrei var hægt að vita hversu mikilla heyja væri hægt að afla og eftir mikla óþurrka voru heyin oft svo léleg að varla var um boðlegt fóður að ræða. Það er ekki fyrr en seinna að tæknin gerir það kleift að afla heyja jafnvel þótt tíðin væri óhagstæð, en kannski var það þá orðið of seint. Þrátt fyrir þessa annmarka er ekki hægt að segja annað en að búskapur Péturs og Sigríðar í Reykjarfirði hafi í það heila tekið gengið vel þessi 18 ár sem þau bjuggu þar.
Í upphafi leigði Pétur þrjá fjórða hlut jarðarinn og Jakob (sem seinna var kallaður Bobbi gamli) var með einn fjórða hlut, en eftir að Jakob flutti leigði Pétur leigði jörðina alla. Jörðina átti Þórarinn ???? og var leigan 400 krónur á ári og svo heyjaði Pétur fyrir og hirti um 30-40 kindur Þórarins, en kindurnar voru hýstar í sér fjárhúsi á jörðinni.
Búskapur
Húsakostur og heimilisfólk - í upphafi búskapar Péturs og Sigríðar í Reykjarfirði bjuggu 13 manns í 40 fermetra húsi
Árið 1932 er gamli bustabærinn rifinn og byggt timburhús á grunni gamla bæjarins. Máttarviðir munu hafa komið úr gömlu salthúsi og voru gegnsósa af salti og fúnuðu þar af leiðandi ekki. Einnig var notað efni úr gamla bænum. Allt var húsið klætt bárujárni. Einangrum var mjög lítil, eitthvað mun þó hafa verið stoppað með spónum, en þakið var einangrað með reiðing sem fljótlega rýrnaði og sá í bert járnið þegar komið var upp í risið. Það gefur því augaleið að húsið var mjög kalt og fraus inni á vetrum væri verulegt frost. En einn kost hafði þetta hús kannski fram yfir mörg önnur, þar var alltaf gott loft og ómetanlegt hefur það verið þegar "Hvíti dauðinn" fór eins og eldur í sinu um byggðir landsins. Þegar Pétur og Sigríður flytja til Reykjarfjarðar, árið 1935, var ekki rennandi vatni í húsinu og heldur ekki frárennsli.
Húsið er rúmir 40 fermetrar með bröttu risi og smá kjallara. Á jarðhæðinni þvert fyrir suðurgafli hússinn voru tvö lítil herbergi. Á vesturhliðinni var eldhús og á austurhliðinni lítið herbergi en þar var líka inngangur, lítil forstofa og snarbrattur stigi upp á loft þar sem eru tvö herbergi undir súð. Eftir að Pétur og Sigríður flutti til Reykjafjarðar, árið 1935, þá bjuggu í þessu 40 fermetra húsi 13 manns. Jóhann Pétursson, Ólöf Kristmundsdóttir kona hans og kjördóttir þeirra Guðrún Árnadóttir bjuggu í herbergjunum tveimur við suðurgafl hússins. Í litla herberginu á austurhliðinni bjó Jakob Söebeck ásamt ráðskonu sinni Kristínu Þorsteinsdóttur. Pétur, Sigríður og börnin þeirra sex bjuggu í risherbergjunum í upphafi búskapar í Reykjafirði. Vatn var ekki leitt í húsið fyrr en 1944-1945 og var það tekið úr lind í Búhólmi, þar sem álfarnir bjuggu og gáfu þeir, að sögn, leyfi fyrir vatnatökunni. Fram að þeim tíma, eða í tíu ár, var allt vatn borið í hús. Sími kemur síðan 1947 en rafmagn kom ekki í húsið meðan Pétur og Sigríður bjuggu þar.
Annar húsakostur á jörðinni var mjög lélegur þegar Pétur og Sigríður fluttu til Reykjarfjarðar. Þar var fjós fyrir þrjár kýr nánast að falli komið ásamt fjóshlöðu sem hafði splundrast í veðurofsa þannig að lítið var eftir af hlöðunni. Einnig voru fjárhús og moldarkofar sem ekki voru til frambúðar. Það varð því að byrja á því að byggja. Frá Skjaldabjarnarvík hafði verið flutt mikið af rekavið. Honum þurfti að koma á land og saga hann í borð og annað sem til byggingar þurftu, með stórviðarsög. Þetta var gríðarleg vinna og var unnið við að saga daginn út og inn. En nú sem fyrr komu gömlu grannarnir frá Skjaldabjarnarvík til hjálpar. Guðfinnur Jakobsson, smiðurinn góði úr Reykjafirði byggði um sumarið fjárhús og hlöðu sem stóðu í meira en hálfa öld.
Þegar Pétur og Sigríður fluttu til Reykjarfjarðar voru börnin orðin sex, Guðmundur 18 ára, Guðbjörg 15 ára, Jóhannes 13 ára, Friðrik 11 ára, Matthías 10 ára og Jón 6 ára. Það er ekki hægt að segja að það hafi orðið nein stökkbreyting hjá fjölskyldunni er þau koma í Reykjarfjörð vorið 1935, nema hvað húsakynnin hafa þrengst og versnað. Kannski hefur Sigríði minnst draums er Pétur sagði henni áður en þau fluttu frá Skjaldabjarnarvík. Pétri fannst að þau hjón væru stödd í Reykjarfirði. Dalurinn, túnið og hlíðarnar allt vafið grasi. Honum fannst svo að þau færu inn í húsið, í eldhúsinu stóð emanleruð eldavél og í húsinu vour rúmgóð herbergi og Pétri fannst Sigríður segja að þetta væri sko meira en nóg pláss og var hin ánægðasta. En áður en að það kæmi emaleruð eldavél og að plássið yrði nóg átti mikið vatn eftir að renna til sjávar. Þó minntist Sigríður áranna í Reykjafirði með ánægju. Henni, eins og öðrum mæðrum, var það mesta ánægjan að sjá börnin vaxa úr grasi og að þau stæðu sig í lífinu ekki síður en aðrir. Þegar þau hafa farið að koma sér fyrir í tveimur litlum herbergjum, hlýtur að hafa hvarflað að þeim hvort þau hafi verið að gera rétt? En úr því sem komið var, var ekkert annað að gera en að vinna úr aðstæðum.
Húsið er rúmir 40 fermetrar með bröttu risi og smá kjallara. Á jarðhæðinni þvert fyrir suðurgafli hússinn voru tvö lítil herbergi. Á vesturhliðinni var eldhús og á austurhliðinni lítið herbergi en þar var líka inngangur, lítil forstofa og snarbrattur stigi upp á loft þar sem eru tvö herbergi undir súð. Eftir að Pétur og Sigríður flutti til Reykjafjarðar, árið 1935, þá bjuggu í þessu 40 fermetra húsi 13 manns. Jóhann Pétursson, Ólöf Kristmundsdóttir kona hans og kjördóttir þeirra Guðrún Árnadóttir bjuggu í herbergjunum tveimur við suðurgafl hússins. Í litla herberginu á austurhliðinni bjó Jakob Söebeck ásamt ráðskonu sinni Kristínu Þorsteinsdóttur. Pétur, Sigríður og börnin þeirra sex bjuggu í risherbergjunum í upphafi búskapar í Reykjafirði. Vatn var ekki leitt í húsið fyrr en 1944-1945 og var það tekið úr lind í Búhólmi, þar sem álfarnir bjuggu og gáfu þeir, að sögn, leyfi fyrir vatnatökunni. Fram að þeim tíma, eða í tíu ár, var allt vatn borið í hús. Sími kemur síðan 1947 en rafmagn kom ekki í húsið meðan Pétur og Sigríður bjuggu þar.
Annar húsakostur á jörðinni var mjög lélegur þegar Pétur og Sigríður fluttu til Reykjarfjarðar. Þar var fjós fyrir þrjár kýr nánast að falli komið ásamt fjóshlöðu sem hafði splundrast í veðurofsa þannig að lítið var eftir af hlöðunni. Einnig voru fjárhús og moldarkofar sem ekki voru til frambúðar. Það varð því að byrja á því að byggja. Frá Skjaldabjarnarvík hafði verið flutt mikið af rekavið. Honum þurfti að koma á land og saga hann í borð og annað sem til byggingar þurftu, með stórviðarsög. Þetta var gríðarleg vinna og var unnið við að saga daginn út og inn. En nú sem fyrr komu gömlu grannarnir frá Skjaldabjarnarvík til hjálpar. Guðfinnur Jakobsson, smiðurinn góði úr Reykjafirði byggði um sumarið fjárhús og hlöðu sem stóðu í meira en hálfa öld.
Þegar Pétur og Sigríður fluttu til Reykjarfjarðar voru börnin orðin sex, Guðmundur 18 ára, Guðbjörg 15 ára, Jóhannes 13 ára, Friðrik 11 ára, Matthías 10 ára og Jón 6 ára. Það er ekki hægt að segja að það hafi orðið nein stökkbreyting hjá fjölskyldunni er þau koma í Reykjarfjörð vorið 1935, nema hvað húsakynnin hafa þrengst og versnað. Kannski hefur Sigríði minnst draums er Pétur sagði henni áður en þau fluttu frá Skjaldabjarnarvík. Pétri fannst að þau hjón væru stödd í Reykjarfirði. Dalurinn, túnið og hlíðarnar allt vafið grasi. Honum fannst svo að þau færu inn í húsið, í eldhúsinu stóð emanleruð eldavél og í húsinu vour rúmgóð herbergi og Pétri fannst Sigríður segja að þetta væri sko meira en nóg pláss og var hin ánægðasta. En áður en að það kæmi emaleruð eldavél og að plássið yrði nóg átti mikið vatn eftir að renna til sjávar. Þó minntist Sigríður áranna í Reykjafirði með ánægju. Henni, eins og öðrum mæðrum, var það mesta ánægjan að sjá börnin vaxa úr grasi og að þau stæðu sig í lífinu ekki síður en aðrir. Þegar þau hafa farið að koma sér fyrir í tveimur litlum herbergjum, hlýtur að hafa hvarflað að þeim hvort þau hafi verið að gera rétt? En úr því sem komið var, var ekkert annað að gera en að vinna úr aðstæðum.
Dýralíf
Bobbi gamli (Jakob Söebeck) bjó hjá fjölskyldunni
Í upphafi búskaparáranna í Reykjarfirðir bjuggu 13 manns í húsinu en smám saman varð rýmra um fjölskylduna þegar sambýlisfólkið flutti burt (hvenær flutti fólki í burtu?? deidlu þau jörðinni/voru þau með eigið fé og búskap??? á hvað leigðu afi og amma jörðina) Jakob, sonur eiganda Reykjafjarðar þeirra Friðriks Söebeck og Karólínu kom þó aftur sem fullorðinn maður. Hann var fæddur í Reykjarfirði og varð stæðilegur ungur maður. Einhverju sinni var hann sendur í kaupstaðarferð til Norðurfjarðar að vetrarlagi og lenti í snjóflóði, honum tókst að krafsa sig út úr flóðinu og komst hann heim kaldur og hrakinn og varð aldrei samur eftir það. Árið 1946 var svo komið að hann var orðinn ófær um að sjá um sig sjálfur. Það var þá sem þau Sigríður og Pétur taka hann inn á heimilið. Hann bjó í norðurherberginu uppi, undir súð að austanverðu og er þá orðinn rúmliggjandi. Ekki fór mikið fyrir "Bobba gamla", eins og hann var kallaður og deildi Matthías með honum herbergi. Það sýnir best hvað Sigríður var natin við sjúklinga að aldrei fékk Jakob legusár og var hann þó orðinn mjög þungur þegar yfir lauk.
Inflúensan sem lagði alla fjölskylduna stuttu eftir komuna í hreppinn
Þegar fólk býr jafn afskekkt ein og í Skjaldabjarnarvík, fer ekki hjá því að ýmsar umgangspestir fari hjá garði. Þegar fjölskyldan kemur í Reykjarfjörð veikjast allir af slæmri inflúensu, enda enginn mótefni í blóðinu, því þessar pestir höfðu einfaldlega ekki borist norður. Það fór því erfiður tími í hönd. Allir rúmfastir, nema Sigríður, sem var á fótum jafnvel þótt hún væri veik. Þessi veiki gekk yfir en lengi voru menn að ná sér. Þetta sumar var því erfitt en þó tókst að heyja fyrir skepnurnar.
Unga fólkið í sveitinni
Mæðuveiki barst í fé á öðru búskaparárinu í Reykjarfirði
Mæðuveiki barst í fé í Árneshrepp með hrút af karakúlfé sem flutt var til landsins og til Eyrar við Ingólfsfjörð, til að kynbæta fjárstofninn. Vorið eftir tók fé að veikjast í Reykjarfirði og vissu menn ekki hvað um var að ræða. Afföll urðu þvi mikil og það er ekki fyrr en vorið 1937 að ljóst er að um er að ræða mæðuveiki. Nú var úr vöndu að ráða. Annað hvort varð að skera niður á stóru svæði eða að reyna að einangra þá bæi þar sem veikinnar hafi verið vart og skera niður allt fé er greindist veikt eða grunur lék á að væri sýkt. Í Árneshreppi var farin sú leið að einangra bæi og skera aðeins sýkt fé.
Vorið 1937 var því settur vörður milli Kjósar og Reykjafarðar til að koma í veg fyrir að fé frá þessum bæjum gengi saman. Það kom í hlut bræðranna í Reykjarfirði og þeirra Kjósarbræðra Ágústs og Skúla að annast þessa vörslu. Um sumarið var lögð girðing frá Reykjarfirði og niður í Ófeigsfjörð. Þessi girðing var mikið mannvirki. Allt efni þurfti að reiða á hestum því engum tækjum var við komið en girðingin var vel lögð og stóðst vel snjóalög og vont veður. Það var hlutskipti Reykjarfjarðarbræðra að halda girðingunni við og verja hana. Á vorin þurfti að endurbyggja það sem aflaga fór á vetrum. Það gat verið blaut og köld vinna, en oft var býsna gaman. Að vinna úti á vori í dámsamlegu veðri og færast sífellt ofar, fylgja vorinu, eftir því sem það fikraði sig ofar í fjöllin. Hlusta á söng fuglanna, sjá grösin og gróðurinn koma undan snjónum og fagnandi syngja lífinu lofsöng. Og kyrrðin á öræfunum var stundum svo algjör að það var hægt að hlusta á þögnina. Það var eins og náttúran væri gædd lífi og hún andaði frá sér ljúfum ilm sem gaf fyrirheit um dásamlegt sumar með ótal ævintýrum sem draumar æskunnar áttu svo mikið af. Jóhannes var duglegastur allra bræðranna og mestur smiðurinn og átti að vera verkstjóri, en hinir komust fljótt upp á lag að vinna sjálfstætt, enda víst lítið gefnir fyrir að láta segja sér fyrir verkum.
Fyrir þau Pétur og Sigríði var mæðuveikin mikill vágestur því það tók nokkur ár að hreinsa féð. Það bætti úr skák að mikil vinna var við að halda girðingunni við og verja hana þannig að launuð vinna bræðranna við hana bætti upp afurðatapið að einhverju leyti.
Vorið 1937 var því settur vörður milli Kjósar og Reykjafarðar til að koma í veg fyrir að fé frá þessum bæjum gengi saman. Það kom í hlut bræðranna í Reykjarfirði og þeirra Kjósarbræðra Ágústs og Skúla að annast þessa vörslu. Um sumarið var lögð girðing frá Reykjarfirði og niður í Ófeigsfjörð. Þessi girðing var mikið mannvirki. Allt efni þurfti að reiða á hestum því engum tækjum var við komið en girðingin var vel lögð og stóðst vel snjóalög og vont veður. Það var hlutskipti Reykjarfjarðarbræðra að halda girðingunni við og verja hana. Á vorin þurfti að endurbyggja það sem aflaga fór á vetrum. Það gat verið blaut og köld vinna, en oft var býsna gaman. Að vinna úti á vori í dámsamlegu veðri og færast sífellt ofar, fylgja vorinu, eftir því sem það fikraði sig ofar í fjöllin. Hlusta á söng fuglanna, sjá grösin og gróðurinn koma undan snjónum og fagnandi syngja lífinu lofsöng. Og kyrrðin á öræfunum var stundum svo algjör að það var hægt að hlusta á þögnina. Það var eins og náttúran væri gædd lífi og hún andaði frá sér ljúfum ilm sem gaf fyrirheit um dásamlegt sumar með ótal ævintýrum sem draumar æskunnar áttu svo mikið af. Jóhannes var duglegastur allra bræðranna og mestur smiðurinn og átti að vera verkstjóri, en hinir komust fljótt upp á lag að vinna sjálfstætt, enda víst lítið gefnir fyrir að láta segja sér fyrir verkum.
Fyrir þau Pétur og Sigríði var mæðuveikin mikill vágestur því það tók nokkur ár að hreinsa féð. Það bætti úr skák að mikil vinna var við að halda girðingunni við og verja hana þannig að launuð vinna bræðranna við hana bætti upp afurðatapið að einhverju leyti.
Djúpavík var mikilvæg tekjulind fyrir fjölskylduna
Djúpavík var orðin stórtæk síldarvinnslustöð með hundruði manna í vinnu þegar Pétur og Sigríður fluttu til Reykjarfjarðar. Ekki nokkur vafi á því að þau hafi haft þetta í huga er þau ákváðu að flytja frá Skjaldabjarnarvík. Barnahópurinn var að vaxa úr grasi og það var engin von til þess að venjulegur búskapur gæti framfleytt svo stórri fjölskyldu, hvað þá komið börnunum til mennta. Strax fyrsta árið fer Guðmundur, sem er elstur systkinanna, að vinna við verksmiðjuna á Djúpavík. Hann er farinn að þéna peninga, fær útborgað, eitthvað sem áður var óþekkt fyrirbæri. Að auki seldu þau mjólk og var það verk bræðranna að fara með mjólkina á hverjum degi til Djúpuvíkur. Farið var eftir mjaltir á morgnanna og fóru bræðurnir með mjólkina hesti, var þá mjólkin sett á klakk, eða farið var yfir fjörðinn á bát.
Skólamyndir
Skólaganga og menntun barnanna
Skólahús og heimavist var komin á Finnbogastöðum og fóru börnin þangað í skóla. Skólaskyldan byrjaði um 10 ára aldur og voru börnin venjulega tvo mánuði fyrstu árin og eitthvað lengur er nálgast tók fullnaðarpróf. Þegar börnin voru að byrja í skólanum á Finnbogastöðum fór "Hvíti dauðinn", berklarnir, um landið og skildi eftir sig sviðna jörð. Það fór því ekki hjá því að þar sem margir voru saman og bjuggu þröngt að berklarnir létu á sér kræla. Enda veiktist skólastjórinn af smitandi berklum. Af systkinunum í Reykjarfirði lenti Friðrik verst í því. Hann veiktist í skólanum og lá þar lengi ásamt skólastjóranum. Ekki er hægt að sjá að læknirinn hafi haft nokkuð við það að athuga þó að fárveikir berklasjúklingar lægju í þröngum húsakynnum er voru þéttsetin af börnum á viðkvæmasta aldri. Hvernig sem á því stóð gerði hann engar ráðstafanir til að koma í veg fyrir smit eða yfirleitt að sjá sjúklingunum fyrir sómasamlegri aðbúð. Þeirri spurningu verður víst aldrei svarað. Friðrik var svo fluttur á kviktrjám yfir Naustavíkurskörð og þaðan á báti heim. Heima lá hann fram í febrúar og er svo fluttur suður með Lagarfossi og samferða honum varð skólastjórinn. Þegar suður kom, kom í ljós að læknirinn hafði gleymt að gera ráðstafanir til þess að þeir yrður sóttir og kom það í hlut brytans að koma þeim á réttan stað. Friðrik komst yfir þetta og kom heim um vorð með flutningaskipinu Heklu er var að koma með vörur til Djúpavíkur, en þetta varð hinsta för Guðmundar skólastjóra.
Ekki er hægt að segja að skólagangan hafi byrjað með glæsibrag. Þó varð það ásetningur þeirra hjóna að koma börnum sínum til mennta eins og kostur var. Þegar berklafárið er afstaðið er kennt tvo vetur í læknisbústaðnum í Árnesi, þá nýbyggðum. Þeta var tveggja hæða hús með risi, rétt eins og landrými væri takmarkað. Strákarnir voru hafðir á neðstu hæðinni, en stelpurnar uppi í risi og skólastjórahjónin svo á miðhæðinni. Þannig var vel séð fyrir öllu siðgæði.
Áður fyrr var fátt til úrræða er barnaskóla sleppti, en á þessum árum voru héraðsskólarnir konir til sögunnar. Með tilkomu þeirra gafst í fyrsta sinni venjulegu alþýðufólki kostur á menntun með viðráðanlegum hætti. Ekki er nokkur vafi á því að héraðsskólarnir ollu byltingu í lífi íslenskar alþýðu. Ungt fólk úr sveitum og sjávarþorpum gat nú komist í skóla, lært almenn fræði og það sem kannski var mestu um vert, komist að raun um að þau gátu líka lært. Það voru ekki bara synir og dætur höfðingja og ríka fólksins sem gátu tileinkað sér hin æðri fræði. Þetta varð íslenskri alþýðu ómentanlegt og olli straumhvörfum í íslensku þjóðlífi. En jafnframt fól þetta í sér ákveðinn dóm fyrir dreifbýlið. Menn komust að því að annars staðar var líka lifað lífi sem gat verið forvitnilegt að skoða nánar og kannski var það betra og glæsilegra en kotið heima. Hnútarnir leystust og böndin losnuðu. Margir af þeim er fóru á héraðsskólana fóru í frekari nám sem ekki nýttist í heimabyggðinni, einfaldlega af því að ekki var þörf fyrir menntum þeirra í heimahéraði.
Trú hugsjón sinni, um að menntun væri máttur, sendu þau Sigríður og Pétur öll sín börn í héraðsskóla fljótlega eftir barnaskólanám. Öll fóru þau svo í frekari nám sem átti eftir að nýtast þeim í lífsbaráttunni. En sú barátta var ekki háð á býlinu í Reykjarfirði, enda ekki vettvangur til að nýta sína menntun þar. Þannig má segja að með því að hugsa meira um hag barna sinna, en framtíðarbúskap í Reykjarfirði hafi þau lagt drögin að því að standa uppi tvö ein sem einyrkjar rétt eins og þegar þau hófu búskap. En munurinn var bara sá að nú voru þau rosknar manneskjur, þreyttar og farnar að heilsu. Eflaust velta margir því fyrir sér sem stóðu í þeirra sporum, hvort það hafi þá verið til einskis barist? En þetta er gangur lífsins frá öld til aldar.
Ekki er hægt að segja að skólagangan hafi byrjað með glæsibrag. Þó varð það ásetningur þeirra hjóna að koma börnum sínum til mennta eins og kostur var. Þegar berklafárið er afstaðið er kennt tvo vetur í læknisbústaðnum í Árnesi, þá nýbyggðum. Þeta var tveggja hæða hús með risi, rétt eins og landrými væri takmarkað. Strákarnir voru hafðir á neðstu hæðinni, en stelpurnar uppi í risi og skólastjórahjónin svo á miðhæðinni. Þannig var vel séð fyrir öllu siðgæði.
Áður fyrr var fátt til úrræða er barnaskóla sleppti, en á þessum árum voru héraðsskólarnir konir til sögunnar. Með tilkomu þeirra gafst í fyrsta sinni venjulegu alþýðufólki kostur á menntun með viðráðanlegum hætti. Ekki er nokkur vafi á því að héraðsskólarnir ollu byltingu í lífi íslenskar alþýðu. Ungt fólk úr sveitum og sjávarþorpum gat nú komist í skóla, lært almenn fræði og það sem kannski var mestu um vert, komist að raun um að þau gátu líka lært. Það voru ekki bara synir og dætur höfðingja og ríka fólksins sem gátu tileinkað sér hin æðri fræði. Þetta varð íslenskri alþýðu ómentanlegt og olli straumhvörfum í íslensku þjóðlífi. En jafnframt fól þetta í sér ákveðinn dóm fyrir dreifbýlið. Menn komust að því að annars staðar var líka lifað lífi sem gat verið forvitnilegt að skoða nánar og kannski var það betra og glæsilegra en kotið heima. Hnútarnir leystust og böndin losnuðu. Margir af þeim er fóru á héraðsskólana fóru í frekari nám sem ekki nýttist í heimabyggðinni, einfaldlega af því að ekki var þörf fyrir menntum þeirra í heimahéraði.
Trú hugsjón sinni, um að menntun væri máttur, sendu þau Sigríður og Pétur öll sín börn í héraðsskóla fljótlega eftir barnaskólanám. Öll fóru þau svo í frekari nám sem átti eftir að nýtast þeim í lífsbaráttunni. En sú barátta var ekki háð á býlinu í Reykjarfirði, enda ekki vettvangur til að nýta sína menntun þar. Þannig má segja að með því að hugsa meira um hag barna sinna, en framtíðarbúskap í Reykjarfirði hafi þau lagt drögin að því að standa uppi tvö ein sem einyrkjar rétt eins og þegar þau hófu búskap. En munurinn var bara sá að nú voru þau rosknar manneskjur, þreyttar og farnar að heilsu. Eflaust velta margir því fyrir sér sem stóðu í þeirra sporum, hvort það hafi þá verið til einskis barist? En þetta er gangur lífsins frá öld til aldar.
Bræðurnir Guðmundur og Friðrik senda jólakveðjur heim í Reykjarfjörð
Þegar börnin fóru að fara að heiman var ekki auðvelt að skreppa heim í heimsókn því samgöngur voru erfiðar. Samskipti við fjölskylduna heima í Reykjafirði voru þá í gegnum bréf, því síminn kom ekki fyrr en 1947. Þá tóku þeir bræður Guðmundur og Friðrik til þess ráðs að láta taka upp jólakveðjur og brenna á grammafónplötur og senda heim. Grammófónplöturnar með jólakveðjunum vöktu mikla kátínu hjá þeim sem heima voru því svoleiðið var nýmæli og hátækni þess tíma og þóttu spennandi fyrir vikið, þó ekki væri hægt að hlusta á kveðjurnar því grammófónninn hafði laskast og var ekki lengur í notkun. Pétur hafði keypt grammófóninn fyrir tófuskinnatekjur þegar þau bjuggu í Skjaldabjarnarvík og ein plata fylgdi með, Sunnudagur Selstúlku, sem er tónlist og texti eftir hinn norska Ole Bull.
Ríkharður, sonur Friðriks, fann plöturnar heima hjá föður sínum og snaraði þeim í starfrænt form fyrir okkur hin, enda auðsótt fyrir hann þar sem hann er tónlistarmaður sem kann allt slíkt.
Ríkharður, sonur Friðriks, fann plöturnar heima hjá föður sínum og snaraði þeim í starfrænt form fyrir okkur hin, enda auðsótt fyrir hann þar sem hann er tónlistarmaður sem kann allt slíkt.
Jólakveðja heim frá Guðmundi 1946
|
Friðrik les ljóð
|
Síðustu búskaparárin í Reykjarfirði - það þynnist í hreppnnum, jarðir fara í eyði, síldin bregst og fólk flyst á brott úr Árneshreppi
Um og upp úr 1940 stendur atvinnulífið með hvað mestum blóma í Árneshreppi. 1942 eru 529 íbúar í hreppnum og aðeins ein jörð í eiði, Halldórsstaðir. En strax 1943 byrjar undanhaldið. Þá fer Kolbeinsvík í eyði, 1944 Birgisvík, 1946 flyst Alexander Árnason úr Kjós til Djúpavíkur, 1946 fer Skjaldabjarnaevík í eyði og 1947 Drangavík og Hraun 1948. En þetta er aðeins upphafið. Síðan má segja að þróunin hafi verið stöðug og bara á einn veg. Djúpavík hrynur 1953-1954. Verksmiðjan á Ingólfsfirði kemst aldrei almennilega af stað. Sveitin styttist í báða enda og verður sífellt grennri.
Strax um 1950 er þeim Pétri og Sigríði orðið það ljóst að það hlýtur að fara að styttast í búskaparsögu þeirra. Börnin eru öll farin að heiman. Jón sem var yngstur þeira systkina er þá trúlofaður stúlku frá Akureyri er hann hafði kynnst í Reykholtsskóla og ekki væntanlegur heim til frekari starfa. Það er enginn til að taka við. Efnahagurinn er ekki slíkur að þau geti komið sér fyrir á nýjum stað, eftir þrotlaust ævilangt strit. Af þessu höfðu þau að sjálfsögðu miklar áhyggjur. Alla tíð höfðu þau verið eigin húsbændur og annað gátu þau ekki hugsað sér þótt manndómsárin væru að baki. En þetta var vandamál er íslenskir bændur stóðu frammi fyrir hundruðum saman. Og hlutskipti margra varð erfitt. Heima í sveitinni höfðu þeir verið sjálfs síns húsbændur og mikils virtir, en svo lentu þeir á mölinni sem daglaunamenn og komust í aðstæður sem þeir gátu aldrei aðlagast og draumurinn um gömlu sveitina vildi ekki víkja.
Þeim Pétri og Sigríði varð búskapurinn sífellt erfiðari. Flutningar fóru fram á sjó og það er erfitt fyrir tvær rosknar manneskjur að setja trilluna upp og ofan og koma þungavöru í land. Í einni slíkri ferð til Djúpavíkur er Pétur þurfti að sækja fóðurbæti að vetrarlagi, dvaldist honum eitthvað við spjall hjá hjónunum Ínu Jensen og Sigurði Péturssyni. Eftir að Pétur er farinn tekur Ína eftir því að Sigurður er mjög órólegur, tollir ekki í sæti, þar til hann rýkur til og segist ætla niður á bryggju að líta eftir Pétri. Þegar þangað kemur hefur Pétur hrapað úr flughálum stiganum og lent á milli bátsins og bryggjunnar og hefur sig ekki upp, stígvélafullur og blautur. Sigurður hjálpar honum upp og fer með hann heim þar sem hann fær alla aðhlynningu. Enn eina ferðina neitar sjórinn að taka við Pétri. Kannski hefur hann þá gert sér það ljóst að þetta gæti ekki gengið lengur, ekki væri rétt að ögra máttarvöldunum. Það er að minnsta kosti á þessum tíma sem þau taka þá ákvörðun að hætta.
Vorið 1953 er stundin runnin upp. Það er erfitt að gera sér í hugarlund hvernig fólki er innanbrjósts á slíkum stundum. Ævistarfinu er í raun og veru lokið og framtíðin óráðin. Pétur er orðinn 66 ára og Sigríður sextug. Fólki á þessum aldri eru vissulega ekki allir vegir færir. En undan þessu verður ekki vikist. Uppboðsdagurinn er ákveðinn. Allt sem viðkemur búskapnum er boðið upp og Sigríður veitir kaffi í hinsta sinn sem húsmóðir í Reykjarfirði. Uppboðsgestir tínast burtu. Það þarf að þrífa, taka saman persónulega hluti og kyngja sársaukanum sem óhjákvæmiega fylgja því að standa við endann á löngu of ströngu ævistarfi og sjá ekki fram á veginn.
Um haustið er svo bústofninn lagður inn í kaupfélagið, það sem ekki hafði verið selt á fæti. Vafalaust hafa það verið þung spor fyrir bóndann að horfa eftir bústofninum undir hnífinn. Pétur fær útborgað 5.000 krónur og á þá eftir um 12.000 krónur. Einhverjum mundi víst þykja það lítið í dag eftir ævistarfið, en þetta var jú aldamótakynsklóðin sem ekki heimtaði daglaun að kveldi. Aðrir nutu verkanna, kannski hafa einhverjir gleymt að þakka fyrir sig.
Strax um 1950 er þeim Pétri og Sigríði orðið það ljóst að það hlýtur að fara að styttast í búskaparsögu þeirra. Börnin eru öll farin að heiman. Jón sem var yngstur þeira systkina er þá trúlofaður stúlku frá Akureyri er hann hafði kynnst í Reykholtsskóla og ekki væntanlegur heim til frekari starfa. Það er enginn til að taka við. Efnahagurinn er ekki slíkur að þau geti komið sér fyrir á nýjum stað, eftir þrotlaust ævilangt strit. Af þessu höfðu þau að sjálfsögðu miklar áhyggjur. Alla tíð höfðu þau verið eigin húsbændur og annað gátu þau ekki hugsað sér þótt manndómsárin væru að baki. En þetta var vandamál er íslenskir bændur stóðu frammi fyrir hundruðum saman. Og hlutskipti margra varð erfitt. Heima í sveitinni höfðu þeir verið sjálfs síns húsbændur og mikils virtir, en svo lentu þeir á mölinni sem daglaunamenn og komust í aðstæður sem þeir gátu aldrei aðlagast og draumurinn um gömlu sveitina vildi ekki víkja.
Þeim Pétri og Sigríði varð búskapurinn sífellt erfiðari. Flutningar fóru fram á sjó og það er erfitt fyrir tvær rosknar manneskjur að setja trilluna upp og ofan og koma þungavöru í land. Í einni slíkri ferð til Djúpavíkur er Pétur þurfti að sækja fóðurbæti að vetrarlagi, dvaldist honum eitthvað við spjall hjá hjónunum Ínu Jensen og Sigurði Péturssyni. Eftir að Pétur er farinn tekur Ína eftir því að Sigurður er mjög órólegur, tollir ekki í sæti, þar til hann rýkur til og segist ætla niður á bryggju að líta eftir Pétri. Þegar þangað kemur hefur Pétur hrapað úr flughálum stiganum og lent á milli bátsins og bryggjunnar og hefur sig ekki upp, stígvélafullur og blautur. Sigurður hjálpar honum upp og fer með hann heim þar sem hann fær alla aðhlynningu. Enn eina ferðina neitar sjórinn að taka við Pétri. Kannski hefur hann þá gert sér það ljóst að þetta gæti ekki gengið lengur, ekki væri rétt að ögra máttarvöldunum. Það er að minnsta kosti á þessum tíma sem þau taka þá ákvörðun að hætta.
Vorið 1953 er stundin runnin upp. Það er erfitt að gera sér í hugarlund hvernig fólki er innanbrjósts á slíkum stundum. Ævistarfinu er í raun og veru lokið og framtíðin óráðin. Pétur er orðinn 66 ára og Sigríður sextug. Fólki á þessum aldri eru vissulega ekki allir vegir færir. En undan þessu verður ekki vikist. Uppboðsdagurinn er ákveðinn. Allt sem viðkemur búskapnum er boðið upp og Sigríður veitir kaffi í hinsta sinn sem húsmóðir í Reykjarfirði. Uppboðsgestir tínast burtu. Það þarf að þrífa, taka saman persónulega hluti og kyngja sársaukanum sem óhjákvæmiega fylgja því að standa við endann á löngu of ströngu ævistarfi og sjá ekki fram á veginn.
Um haustið er svo bústofninn lagður inn í kaupfélagið, það sem ekki hafði verið selt á fæti. Vafalaust hafa það verið þung spor fyrir bóndann að horfa eftir bústofninum undir hnífinn. Pétur fær útborgað 5.000 krónur og á þá eftir um 12.000 krónur. Einhverjum mundi víst þykja það lítið í dag eftir ævistarfið, en þetta var jú aldamótakynsklóðin sem ekki heimtaði daglaun að kveldi. Aðrir nutu verkanna, kannski hafa einhverjir gleymt að þakka fyrir sig.
Bærinn í Reykjarfirði í gegnum árin
1953 - Reykjafjörður kvaddur
Búslóðinni er pakkað og borin um borð í trilluna. Friðrik hefur verið að hjálpa þeim við uppboðið og að ganga frá og skila jörðinni. Þeir ýta frá landi, Friðrik setur vélina í gang, Pétur leggur á bakborða og trillan tekur sveig með sandinum og Pétur horfir til lands og horfir á bæinn og túnið hverfa er báturinn tekur stefnuna út fjörðinn í hinsta sinn. Kannski leit hann við einstaka sinnum og sá Reykjarfjörð verða ógreinilegri og ógreinilegri. Hann fer með fátæklega búslóð og átján ára minningar um sigra og ósigra, gleiði og sorg, og brátt hverfur bærinn og útihúsin er þeir beygja fyrir Gjögurtá.
Til bráðabirgða flytja þau að Finnbogastöðum til sonar síns Jóhannesar, er þá er orðinn skólastjóri við barnaskólann á Finnbogastöðum. Ekki munu þau hafa unað sér vel í athafnaleysi enda öllu öðru vön.
Un haustið er svo ákveðið að þau flytji suður á Hellisand þar sem Matthías er kaupfélagsstjóri. Á haustdögum er svo innbúinu pakkað saman á ný, borið um borð í trilluna á Finnbogastöðum og haldið til Norðurfjarðar þar sem Skjaldbreiðin liggur við festar. Farangri og trillunni er komið um borð. Akkerin eru dregin upp og stefnan tekin út Norðurfjörðinn, Reykjaneshyrnan á hægri hönd, Krossnesið á þá vinstri. Krossnes, Fell og Munaðarnes koma í ljós og Ófeigsfjarðarflóinn opnast. Allt er þeim gjörkunnugt. Ófeigsfjörðurinn þar sem Pétur var húsmaður um tíma og átti 60 fjár á fóðrum ungur og ókvæntur. Þar gekk hann um borð í hákarlaskipið Ófeig til að sækja björg í bú út á kaldann og úfinn Húnaflóann. Drangavíkin kemur í ljós þar sem hann er fæddur og er fluttur tveggja vetra móðurlaus að Dröngum. Drangaskörðin, þessi stórbrotna náttúrusmíð, blasa við á vinstri hönd. Þar átti P'etur ótal ferðir á öllum árstímum í blíðu og stríðu og svo blasa Drangar við þar sem Pétur átti sína æsku, alinn upp undir handarjaðri Guðmundar Péturssonar fóstra síns sem hann mat svo mikils og vitnaði svo oft í. Eyjar víkur og vogar, hver staður með sínar minningar. Svo opnast Bjarnarfjörðurinn, þar tókst honum einn kaldan vetrardag að krafla sig til lands úr snjóflóði. Þúfurnar og Randafellið og svo Skjaldabjarnarvíkin sem hann hafið einu sinn átt að hálfu og verið svo leiguliði í 13 erfið en reynslurík ár.
Geirhólmsnúpurinn, þetta sérstaka og vinalega fjall, sem virðist standa þarna bara til að þóknast einhverjum. Þar barðist hann fyrir lífi sínu á smáskektu í ofsavðeri ásamt Bergi hinum trúa og trygga. Svo kemur Sigluvíkin í ljós og Reykjafjörður, þar bjuggu nágrannarnir sem reyndust svo vel. Þarlátusfjörður, Furufjörður, hversu oft var ekki þessi leið farið á árabátum og setið og seiglast við árina klukkutímum saman eða fjaran þrædd með þungar byrðar? Bolungarvíkin, Sigríður hlýtur að hafa horft til lands, þar er hún fædd og uppalin. Ung og glæsileg stúlka gekk þar um garða með stóra drauma æskunnar. Rættust þeir, var Sigríður beisk og vonsvikin? Og fyrr en varir eru þau komin undir Hornbjarg, þennan tröllaukna bergrisa er þau sóttu heim á hverju vori og þar sem faðir Sigríðar hafði verið lengst allra manna fyglingur, af því hann kunni ekki að hræðast og var eins og heima hjá sér í syllum og þræðingum með hengiflug undir og til allra hliða. Kannski hafa þau Pétur og Sigríður hist á brúnum Hornbjargs. Svo kemur Hælavíkurbjarg annar tröllaukinn risi, Grunnavíkin og Aðalvíkin, alla þessa staði þekkja þau. Jökulfirðirnir opnast, þaðan lá leiðin með Djúpbátnum til Ísafjarðar, eftir að hafa flutt á árabátum í Furufjörð og borið og dregð yfir Skorarheiði, hangikjöt og aðrar afurðið búsins til að fara með þær á markað á Ísafirði, en hangikjöt þeirra Strandamanna þótti slá öllu við, enda reykt við sag og spænir ættaðar allar götur frá Síberíu hinni köldu.
Svo er lagst að bryggju á Ísafirði. Ísafjörður var stór staður, þar voru miklir athafnamenn er ruddu braut nýjungum í sjávarútvegi, verslun og öðrum nútíma vinnubrögðum. Þangað lögðu flestir Strandamenn leið sína fyrst er þeir hleyptu heimdraganum. Þar hafði Sigríður unnið sem ung stúlka og ekki laust við að ungu mennirnir hafi rennt til hennar hýru auga. Þangað hafði Pétur farið ótal ferðir með tófuskinn, selt þau og verslað til heimilisins. Þar voru fínar búðir, fínir menn borðalagðir með hefðarsvip, læknir og sjúkrahús. Sá sem hafði komið til Ísafjarðar hér áður fyrr var allt að því sigldur og forframaður.
En núna var undanhaldið mikla líka hafið frá Ísafirði þó síðar megi segja að allt að því brysti á flótta eins og víðar í dreifðum byggðum landsins. Við getum deilt um hvort það sé aðeins tímanna tákn eða hvort einn elti annan sjáandi margar sólir á lofti í suðri. Skjaldbreiður losar um festar á Ísafirði og heldur út Djúpið, tekur stefnuna suður með Vestfjörðum, en þá þekkja þau sig ekki lengur Sigríður og Pétur. Framundan er ný veröld, nýr heimur, óþekkt land, óþekkt fólk og þá er komið foraðsveður, rétt eins og þegar þau fluttu yfir jökulinn, en nú voru þau að kveðja Vestfirðina og kannski við hæfi að veðurguðirnir héldu veislu, þegar gamlir kunninjgar halda á braut.
Til bráðabirgða flytja þau að Finnbogastöðum til sonar síns Jóhannesar, er þá er orðinn skólastjóri við barnaskólann á Finnbogastöðum. Ekki munu þau hafa unað sér vel í athafnaleysi enda öllu öðru vön.
Un haustið er svo ákveðið að þau flytji suður á Hellisand þar sem Matthías er kaupfélagsstjóri. Á haustdögum er svo innbúinu pakkað saman á ný, borið um borð í trilluna á Finnbogastöðum og haldið til Norðurfjarðar þar sem Skjaldbreiðin liggur við festar. Farangri og trillunni er komið um borð. Akkerin eru dregin upp og stefnan tekin út Norðurfjörðinn, Reykjaneshyrnan á hægri hönd, Krossnesið á þá vinstri. Krossnes, Fell og Munaðarnes koma í ljós og Ófeigsfjarðarflóinn opnast. Allt er þeim gjörkunnugt. Ófeigsfjörðurinn þar sem Pétur var húsmaður um tíma og átti 60 fjár á fóðrum ungur og ókvæntur. Þar gekk hann um borð í hákarlaskipið Ófeig til að sækja björg í bú út á kaldann og úfinn Húnaflóann. Drangavíkin kemur í ljós þar sem hann er fæddur og er fluttur tveggja vetra móðurlaus að Dröngum. Drangaskörðin, þessi stórbrotna náttúrusmíð, blasa við á vinstri hönd. Þar átti P'etur ótal ferðir á öllum árstímum í blíðu og stríðu og svo blasa Drangar við þar sem Pétur átti sína æsku, alinn upp undir handarjaðri Guðmundar Péturssonar fóstra síns sem hann mat svo mikils og vitnaði svo oft í. Eyjar víkur og vogar, hver staður með sínar minningar. Svo opnast Bjarnarfjörðurinn, þar tókst honum einn kaldan vetrardag að krafla sig til lands úr snjóflóði. Þúfurnar og Randafellið og svo Skjaldabjarnarvíkin sem hann hafið einu sinn átt að hálfu og verið svo leiguliði í 13 erfið en reynslurík ár.
Geirhólmsnúpurinn, þetta sérstaka og vinalega fjall, sem virðist standa þarna bara til að þóknast einhverjum. Þar barðist hann fyrir lífi sínu á smáskektu í ofsavðeri ásamt Bergi hinum trúa og trygga. Svo kemur Sigluvíkin í ljós og Reykjafjörður, þar bjuggu nágrannarnir sem reyndust svo vel. Þarlátusfjörður, Furufjörður, hversu oft var ekki þessi leið farið á árabátum og setið og seiglast við árina klukkutímum saman eða fjaran þrædd með þungar byrðar? Bolungarvíkin, Sigríður hlýtur að hafa horft til lands, þar er hún fædd og uppalin. Ung og glæsileg stúlka gekk þar um garða með stóra drauma æskunnar. Rættust þeir, var Sigríður beisk og vonsvikin? Og fyrr en varir eru þau komin undir Hornbjarg, þennan tröllaukna bergrisa er þau sóttu heim á hverju vori og þar sem faðir Sigríðar hafði verið lengst allra manna fyglingur, af því hann kunni ekki að hræðast og var eins og heima hjá sér í syllum og þræðingum með hengiflug undir og til allra hliða. Kannski hafa þau Pétur og Sigríður hist á brúnum Hornbjargs. Svo kemur Hælavíkurbjarg annar tröllaukinn risi, Grunnavíkin og Aðalvíkin, alla þessa staði þekkja þau. Jökulfirðirnir opnast, þaðan lá leiðin með Djúpbátnum til Ísafjarðar, eftir að hafa flutt á árabátum í Furufjörð og borið og dregð yfir Skorarheiði, hangikjöt og aðrar afurðið búsins til að fara með þær á markað á Ísafirði, en hangikjöt þeirra Strandamanna þótti slá öllu við, enda reykt við sag og spænir ættaðar allar götur frá Síberíu hinni köldu.
Svo er lagst að bryggju á Ísafirði. Ísafjörður var stór staður, þar voru miklir athafnamenn er ruddu braut nýjungum í sjávarútvegi, verslun og öðrum nútíma vinnubrögðum. Þangað lögðu flestir Strandamenn leið sína fyrst er þeir hleyptu heimdraganum. Þar hafði Sigríður unnið sem ung stúlka og ekki laust við að ungu mennirnir hafi rennt til hennar hýru auga. Þangað hafði Pétur farið ótal ferðir með tófuskinn, selt þau og verslað til heimilisins. Þar voru fínar búðir, fínir menn borðalagðir með hefðarsvip, læknir og sjúkrahús. Sá sem hafði komið til Ísafjarðar hér áður fyrr var allt að því sigldur og forframaður.
En núna var undanhaldið mikla líka hafið frá Ísafirði þó síðar megi segja að allt að því brysti á flótta eins og víðar í dreifðum byggðum landsins. Við getum deilt um hvort það sé aðeins tímanna tákn eða hvort einn elti annan sjáandi margar sólir á lofti í suðri. Skjaldbreiður losar um festar á Ísafirði og heldur út Djúpið, tekur stefnuna suður með Vestfjörðum, en þá þekkja þau sig ekki lengur Sigríður og Pétur. Framundan er ný veröld, nýr heimur, óþekkt land, óþekkt fólk og þá er komið foraðsveður, rétt eins og þegar þau fluttu yfir jökulinn, en nú voru þau að kveðja Vestfirðina og kannski við hæfi að veðurguðirnir héldu veislu, þegar gamlir kunninjgar halda á braut.
Djúpavík
á búskaparárum Péturs og Sigríðar í Reykjarfirði
á búskaparárum Péturs og Sigríðar í Reykjarfirði
1934 - Bygging síldarverksmiðjunnar og gullöld Árneshrepps rennur upp
Árið 1934 er hafin bygging síldarverksmiðju á Djúpavík og gullöld Árneshrepps rennur upp. Þær framkvæmdir er þar hófust áttu sér enga hliðstæðu norður þar. Skyndilega er þetta afskekkta sveitarfélag orðið miðdepill umsvifa og framkvæmda langt umfram það sem sveitafélagið sjálft gat annað. Árið 1934 eru skráðir 24 íbúar í Djúpavík og árið 1937 eru þeir orðnir 27, en flestir munu þeir hafa orðið um 1949 eða 68 en þess ber að geta að oft voru skráðir til heimilis menn þar sem ekki bjuggu á staðnum eða unnu, nema þá mjög skamman tíma. Þrátt fyrir það var komin þarna þungamiðja svo að sumum fannst vera farið að hallast á truntunni og jafnvægið ekki það sama og áður var.
Á þessum árum var á Djúpavík stærsta fiskimjölsverksmiðja í Evrópu. Þar unnu á annað hundað manns á hverju sumri auk 50-60 síldarstúlkna ásamt ótalmörgum sjómönnum, bæði innlendum og erlendum er þar komu í land. Það gat ekki farið hjá því að svona stór vinnustaður myndaði spennu í þetta litlu samfélagi. Fyrsti framkvæmdastjórinn var Óskar Ottesen, norskur maður, vanur frá Noregi allri starfsemi sem varðaði síld og síldarvinnslu. Ottesen var vel látinn og þeir sem unnu undir hans stjórn minntust hans með hlýhug. Árið 1936 tók Guðmundur Guðjónsson við sem framkvæmdarstjóri, en hann hafði hannað verksmiðjuna og var því öllum hnútum kunnugur og því starfi gengdi hann meðan nokkur umsvif voru í Djúpavík.
Ekki höfðu forustumenn Djúpavíkur hf. mikil afskipti af sveitarmálum í Árneshreppi, þeir einbeittu sér að því að reka fyrirtækið og gerðu það býsna vel meðan nokkur tök voru á því að reka það. En það fór ekki á milli mála að þeir voru af öðru sauðahúsi og blönduðu ekki geði við almenning. Þó er ekki hægt að segja annað en að þeir hafi verið góðir vinnuveitendum, án þess að gefa á sér færi. Meðan starfsemin var í blóma, komust heimamenn ekki til neinna metorða eða mannaforráða. En það gat ekki farið hjá því að ungir menn og róttækir lentu í andstöðu við það mikla fjármálavald er drottnaði á svo litum stað. Þó er ekki hægt að segja að þeir hafi misnotað aðstöðu sína, þeir einfaldlega leiddu hjá sér dægurmál og átök.
Á þessum árum var á Djúpavík stærsta fiskimjölsverksmiðja í Evrópu. Þar unnu á annað hundað manns á hverju sumri auk 50-60 síldarstúlkna ásamt ótalmörgum sjómönnum, bæði innlendum og erlendum er þar komu í land. Það gat ekki farið hjá því að svona stór vinnustaður myndaði spennu í þetta litlu samfélagi. Fyrsti framkvæmdastjórinn var Óskar Ottesen, norskur maður, vanur frá Noregi allri starfsemi sem varðaði síld og síldarvinnslu. Ottesen var vel látinn og þeir sem unnu undir hans stjórn minntust hans með hlýhug. Árið 1936 tók Guðmundur Guðjónsson við sem framkvæmdarstjóri, en hann hafði hannað verksmiðjuna og var því öllum hnútum kunnugur og því starfi gengdi hann meðan nokkur umsvif voru í Djúpavík.
Ekki höfðu forustumenn Djúpavíkur hf. mikil afskipti af sveitarmálum í Árneshreppi, þeir einbeittu sér að því að reka fyrirtækið og gerðu það býsna vel meðan nokkur tök voru á því að reka það. En það fór ekki á milli mála að þeir voru af öðru sauðahúsi og blönduðu ekki geði við almenning. Þó er ekki hægt að segja annað en að þeir hafi verið góðir vinnuveitendum, án þess að gefa á sér færi. Meðan starfsemin var í blóma, komust heimamenn ekki til neinna metorða eða mannaforráða. En það gat ekki farið hjá því að ungir menn og róttækir lentu í andstöðu við það mikla fjármálavald er drottnaði á svo litum stað. Þó er ekki hægt að segja að þeir hafi misnotað aðstöðu sína, þeir einfaldlega leiddu hjá sér dægurmál og átök.
Dúpavík tekur á sig hefðarsvip eins og alvöru þorp
Á áratugnum milli 1940 og 1950 fer Djúpavík að taka á sig dálítinn hefðarsvip eins og alvöru þorp. Þá er byggð símstöð og pósthús og Sigurður Pétursson verður símstöðvarstjóri, tengdasonur Carls Jensens, kaupmanns á Kúvíkum. Kaupfélag Strandamana setur upp útibú á Djúpavík og fyrsti útibússtjórinn verður Benedikt Benjamínsson, gamli Strandapósturinn sem hafði vaðið snjóinn og barist við norðanhríðarnar áratugum saman á leiðinni milli Hólmavíkur og Ófeigsfjarðar. Jósefína Njálsdóttir, eiginkona Guðmundar Þórðarsonar kyndara, rekur veitingasölu í nokkur sumur á neðri hæðinni í húsi sínu á Djúpavík. Á sumrin er einnig starfrækt bakarí og ilminn leggur frá því um allan staðinn svo menn fá vatn í munninn og Helgi Jónsson rekur verslun í húsakynnum Djúpavíkur hf. og keppir við kaupfélagið. Ungmennafélagið starfar þá með miklum krafti og hið fjölmarga unga fólk sem þá er að vaxa úr grasi kveður sér hljóðs svo bergmálar í fjöllunum. Þarna er kominn grunnur undir framtíðar alvörustað.
Viðtal við Guðjón hreppstjóra (og tengdaföður Guðbjargar) um mannlífið norður á Ströndum og um síldarævintýrið í Ingólfsfirði. Einnig er rætt við Kristinn bónda á Dröngum
Viðtal við Guðjón Guðmundsson hreppstjóra í Árneshreppi
(Klikkið á titilinn til að sjá viðtalið á YouYube)
(Klikkið á titilinn til að sjá viðtalið á YouYube)
En svo bregst síldin
En þá bregst síldin. Hættir að synda inn Húnaflóann og telur sér víst betur borgið annars staðar þar sem henni er ausið upp þar til litlu mátti muna að henni yrði útrúmt.
Guðmundur Guðjónsson, framkvæmdastjóri síldarverksmiðjunnar, var oddviti Árneshrepps á síðustu árum sínum fyrir norðan og þótti góður oddviti sem alltaf setti hag hreppsins ofar öðrum hagsmunum. En það dugði ekki til, grundvöllurinn var brostinn og enginn mannlegur máttur virtist geta snúið þeirri þróun við. Unga fólkið fer og það eldra gefst upp eitt a öðru og eftir verður sviðin jörð, sem geymir minningar og margar hetujusögur sem aldrei verða skráðar. Og norðanvindurnn gnauðar við stafn og þil og á vorin kemur sunnanblærinn og skilur ekkert í því hvers vegna börnin koma ekki til að heilsa vorinu.
Guðmundur Guðjónsson, framkvæmdastjóri síldarverksmiðjunnar, var oddviti Árneshrepps á síðustu árum sínum fyrir norðan og þótti góður oddviti sem alltaf setti hag hreppsins ofar öðrum hagsmunum. En það dugði ekki til, grundvöllurinn var brostinn og enginn mannlegur máttur virtist geta snúið þeirri þróun við. Unga fólkið fer og það eldra gefst upp eitt a öðru og eftir verður sviðin jörð, sem geymir minningar og margar hetujusögur sem aldrei verða skráðar. Og norðanvindurnn gnauðar við stafn og þil og á vorin kemur sunnanblærinn og skilur ekkert í því hvers vegna börnin koma ekki til að heilsa vorinu.